6 soruda Yemen'de yaşanan gelişmeler

İSTANBUL (AA) - Suudi Arabistan, Yemen Cumhuriyeti'nin talebi doğrultusunda BAE’yi, Yemen topraklarında bulunan askeri unsurlarını 24 saat içinde çekmeye ve ülkedeki herhangi bir tarafa askeri ya da mali destek vermemeye çağırdı.

• Arap Koalisyonu: Yemen'deki Mukalla Limanı'nda bazı silahları ve savaş araçlarını hedef aldık
• Yemen'de kim, hangi bölgeyi kontrol ediyor?

AA muhabiri, birkaç yıl aradan sonra yeniden sıcak çatışmalara sahne olan Yemen'deki gelişmeleri derledi.

BAE destekli Güney Geçiş Konseyi (GGK) Yemen'in güneyi ile doğusunu; Husiler kuzeyi ile kuzeybatısını; uluslararası toplumun tanıdığı hükümet ise kuzeyde sınırlı bazı bölgeleri kontrol ediyor.

Buna göre, BAE'nin desteklediği ayrılıkçı GGK, aralık ayının ilk günlerinde Yemen'in doğusu ve kuzeydoğusunda, Suudi Arabistan ile Umman sınırında yer alan vilayetleri askeri olarak ele geçirdi.

GGK Başkanı Ayderus ez-Zubeydi, 9 Aralık'ta geçici başkent Aden'de düzenlediği toplantıda, Güney Silahlı Kuvvetleri'nin Mehra vilayetinin kontrolünü sağladığını açıkladı.

Yemen Başkanlık Konseyi Başkanı Reşad el-Alimi ise GGK'ye Hadramevt ve Mehra vilayetlerinden çekilme çağrısında bulundu.

Petrol zengini Hadramevt'te hayati öneme sahip kentler, petrol sahaları ve stratejik bölgelerin GGK'nin kontrolüne geçmesiyle birlikte ülkedeki gerilim daha da arttı.

Uluslararası toplum tarafından tanınan Yemen hükümeti, Hadramevt ve Mehra'yı askeri olarak kaybetmesinin ardından güneyde fiilen kontrol ettiği son bölgeyi de yitirmiş oldu.

Yemen hükümetinin kısmen kontrolü sağladığı Taiz, Marib ve Şebve vilayetleri ise ülkenin kuzeyinde yer alıyor.

Zübeydi liderliğindeki GGK, Mayıs 1990'daki birleşme öncesinde Yemen Demokratik Halk Cumhuriyeti sınırlarını oluşturan bölgelerin büyük bölümünü kontrol ediyor.

GGK'nin kontrolündeki bölgeler nüfusun az olduğu ancak Suudi Arabistan ve Umman sınırına uzanmasının yanı sıra Arap Denizi ve Aden Körfezi'ndeki çok sayıda limana sahip olması hasebiyle stratejik açıdan önemli noktalar.

İran destekli Husiler ise başkent Sana'nın yanı sıra ülkenin kuzeyindeki Zemar, Beyda, İbb, Rayme ve Amran vilayetlerinin tamamında denetimi elinde bulunduruyor.

Husiler ayrıca batıda Hudeyde vilayetinin sahil kesimini ve Suudi Arabistan'a kara sınırı bulunan Cevf vilayetini de kısmen kontrol ediyor.

Hacce ve Sada vilayetlerinde ise merkezleri dahil olmak üzere kontrolün büyük kısmı Husilerin elinde bulunuyor.

Bu arada, ne hükümete ne de Husiler ile GGK'ye bağlı olan Yemen Başkanlık Konseyi üyesi Tarık Salih ise "Cumhuriyet Muhafızları" adındaki güçleriyle Taiz vilayetinin sahil şeridindeki bir bölgeyi kontrol ediyor.

Arap Yarımadası'nı Afrika kıtasından ayıran Babu’l Mendeb Boğazı’nın kuzeydoğunda yer alan Yemen, İran destekli Husilerin 21 Eylül 2014’te başkent Sana’yı ele geçirmesi ve Suudi Arabistan öncülüğündeki Arap Koalisyonu’nun Mart 2015’teki müdahalesiyle çatışma sürecine girdi.

BAE desteğiyle 2017 yılında Zubeydi başkanlığında kurulan ayrılıkçı GGK, Yemen’in kuzeyden ayrılması ve 1990’daki birleşme öncesi statüsüne dönülmesi talebiyle hükümet güçlerine karşı askeri hamleler başlattı.

GGK, Yemen hükümetinin Arap Koalisyonu'nun destekleriyle Husileri uzaklaştırarak geçici başkent ilan ettiği Aden’i ve çevre illerini, 2019’da başlattığı çatışmalar sonucunda ele geçirdi.

GGK ile hükümet arasındaki çatışmalar 2019'da Suudi Arabistan'da sağlanan mutabakatla son bulmuşken, Husiler ile hükümet güçleri arasındaki çatışmalar da Nisan 2022'de Birleşmiş Milletler (BM) arabuluculuğunda sağlanan geçici ateşkesle durdu.

Başkent Sana'nın Husiler tarafından ele geçirilmesiyle başlayan Yemen'deki kriz ve iç çatışmalar, ilk kez ülkenin doğusundaki vilayetlerde de yayıldı.

Kuzeydeki Suudi Arabistan sınırından güneydeki Arap Denizi'ne uzanan Hadramevt vilayetinin merkez kenti Seyun, bugüne kadar Yemen hükümetine bağlı güçlerin kontrolündeydi.

Şeyh Amr bin Habriş liderliğindeki Hadramevt vilayetindeki kabile koalisyonu da yerel özerklik talebiyle Seyun bölgesinde varlık gösteriyor.

Hadramevt vilayetinin sahil bölgesi ve merkez kenti Mukalla ise GGK'ye bağlı güçlerin kontrolündeydi.

Hükümet güçleri ile GGK'ye bağlı güçler arasındaki ilk çatışmalar, geçen ayın ortalarında Hadramevt'in güneybatısındaki Gayl bin Yemin bölgesinde başladı.

Söz konusu çatışmaların ardından vilayetin kent merkezi Seyun'a ulaşan GGK güçleri, 3 Aralık’ta bölgedeki askeri karargahı ele geçirdikten sonra Cumhurbaşkanlığı Sarayı ile Uluslararası Seyun Havalimanı’nı da kontrolüne aldı.

GGK, Hadramevt vilayetindeki petrol yataklarını ele geçirdikten bir gün sonra Yemen’in doğusunda, Umman sınırı boyunca uzanan Mehra vilayetinde de kontrolü sağladı.

Suudi Arabistan’ın güney sınırından Arap Denizi’ne ulaşacak şekilde yüzölçümüyle Yemen’in yüzde 40’ını oluşturan Hadramevt, 2 milyonu aşkın nüfusa sahip.

Yemen’in en önemli petrol yataklarını sınırlarında bulunduran Hadramevt, hem enerji ihracatı hem de ticari transferlerde kullanılan Mukalla ve Şahr gibi önemli limanlarıı barındırıyor.

Ülkenin doğu sınırındaki komşusu Umman, özellikle Husilerin başkent Sana ve Kızıldeniz’deki stratejik bazı limanları ele geçirdiği bu dönemde Yemenlilerin hem yurt dışına seyahati hem de ticaret için topraklarını en çok kullandıkları ülke oldu.

Umman sınırı boyunca uzanan Mehra vilayeti, denizden de sahip olduğu Naştun ve Katş limanlarıyla önem kazanıyor.

Ülkenin en az nüfusa sahip vilayetlerinin başında gelen Mehra, bölgedeki kabilelerin birbirleriyle uyum içinde olmaları hasebiyle sükunetin hakim olduğu bir nokta olarak biliniyor.

BAE desteğiyle 2017’de kurulan GGK, Yemen’in güneyinde yer alan geçici başkent Aden’i 2019 yılında ele geçirdi.

GGK’nin Aden’in kontrolünü ele geçirmesinden yaklaşık 2 ay sonra hükümet ile GGK, Suudi Arabistan’ın himayesinde Riyad Anlaşması’nı imzaladı.

GGK Başkanı Zubeydi'nin Yemen Başkanlık Konseyi’ne üye olmasına imkan sağlayan anlaşma, "askeri güçlerin Savunma Bakanlığı çatısı altında yeniden yapılandırılması, güvenlik güçlerinin İçişleri Bakanlığına bağlanması, tüm Yemenlilere eşit vatandaşlık haklarının tanınması ile bölünme, parçalanma ve mezhepsel ayrımcılığın reddedilmesi" gibi temel hükümler içeriyordu.

GGK güçleri, Suudi Arabistan öncülüğünde sağlanan Riyad Anlaşması’nın özellikle askeri güçlerin Savunma Bakanlığı çatısı altında toplanması yönündeki maddeye uymadı ve bugüne kadar kimse bunu gündeme getirmedi.

GGK, Yemen’in Hint Okyanusu’ndaki Sokotra Adası’nı 2020’de ele geçirdikten sonra 2021 yılında güneydeki Şebve vilayetinde kontrolü sağladı.

Yemen hükümeti, Arap Koalisyonu bünyesinde ülkede askeri güç bulunduran BAE ile ortak savunma anlaşmasını iptal ettiğini duyurdu.

Suudi Arabistan öncülüğündeki Arap Koalisyonu Sözcüsü Türki el-Maliki de Hadramevt’te, GGK’nin kontrolünde bulunan Mukalla Limanı’nda bazı silah ve savaş araçlarının hedef alındığı “sınırlı bir askeri operasyon” gerçekleştirildiğini açıkladı.

Maliki, savaş araçları taşıyan iki geminin Arap Koalisyonu Komutanlığı’nın onayı alınmadan BAE’deki Fucayra Limanı’ndan Mukalla Limanı’na geldiğine dikkati çekti.

Suudi Arabistan Dışişleri Bakanlığı ise BAE’ye, Yemen’in talebi doğrultusunda Yemen topraklarında bulunan askerlerini 24 saat içinde çekme ve ülkedeki hiçbir tarafa askeri ya da mali destek vermeme çağrısı yaptı.

Riyad yönetimi, “BAE’nin, Hadramevt ve Mehra vilayetlerinde, Suudi Arabistan’ın güney sınırlarına yakın bölgelerde askeri operasyonlar için GGK’yi sevk ettiğine” işaret ederek, söz konusu eylemleri “ülkenin ulusal güvenliğine tehdit” olarak değerlendirdi.

Konuyla ilgili BAE’den ise henüz resmi bir açıklama yapılmadı.

Muhabir: Mahmut Geldi