ABUJA (AA) - İnsanlara parazit taşıyan anofel cinsi dişi sivrisineklerin sokmasıyla bulaşan sıtmanın belirtileri genellikle 1 ay içinde görülüyor. Hastalık, ayrıca kan yoluyla, enjektör veya iğnelerin ortak kullanımıyla ya da doğumda anneden bebeğe geçebiliyor.
Dünyanın birçok ülkesinde "malarya" olarak da bilinen sıtmanın ilk semptomları, pek çok sistemik viral hastalık bulgusuna benzeyen baş ağrısı, halsizlik, karın ağrısı, yorgunluk, kas ve eklem ağrısıyla başlıyor.
Dünya Sağlık Örgütünün (DSÖ) geçen yıl aralıkta yayımladığı "2024 Dünya Sıtma Raporu"na göre, 2023'te dünyada 263 milyon sıtma vakası tespit edildi ve hastalık nedeniyle 597 bin kişi hayatını kaybetti.
Bu vakaların yaklaşık yüzde 94'ünün ve ölümlerin yüzde 95'inin kaydedildiği Afrika'da, 2023'te 246 milyon kişiye sıtma tanısı konuldu.
Her 90 saniyede bir Afrikalı çocuk sıtmadan ölüyorÇocuk doktoru Lawan Musa Tahir, AA muhabirine yaptığı açıklamada, sıtmanın Afrika kıtasında endemik olduğunu ve yüksek oranda morbiditeye (hastalık) ve ölüme yol açtığını belirtti.
Hastalığa karşı en savunmasız grubun 5 yaş altı çocuklar olduğunu ifade eden Tahir, kıtada her 90 saniyede bir Afrikalı çocuğun sıtma nedeniyle yaşamını yitirdiğini kaydetti.
Tahir, kıtada sıtmanın yayılmasındaki en büyük etkenlerden birinin temizlik olduğunu vurgulayarak, "Aynı şehir içinde bile çevre yönetimi zayıf olan, aşırı kalabalık bölgelerde sıtma vakaları daha sık görülüyor. Temiz çevreye sahip yerlerde ise sivrisineklerin üreme şansı daha az." dedi.
Sıtmayla mücadelede çevre kontrolünün hayati rol oynadığını ifade eden Tahir, "Çevremizi temiz tutmazsak tüm diğer çabalarımız sonuçsuz kalabilir. Sadece ilaç tedavisi ve koruyucu önlemler değil, çevre düzenlemesi, su birikintilerinin kurutulması, çöplerin toplanması gibi toplu hareketler de şart." ifadelerini kullandı.
"Farkındalık artıyor ancak yeterli değil"Son yıllarda halk arasında farkındalığın arttığına dikkati çeken Tahir, özellikle sivrisinek cibinliklerinin kullanımının yaygınlaştığını ancak bunun yeterli olmadığını söyledi.
Tahir, "İnsanlar artık bu ağları kullanmanın önemini daha iyi kavrıyor. Ancak bunun yeterli olabilmesi için toplum genelinde daha geniş çaplı bilinçlendirme ve çevreye duyarlılık gerekiyor." değerlendirmesinde bulundu.
Sıtmayla mücadelede kullanılan araçların sürekli güncellenmesi gerektiğini aktaran Tahir, Afrika'nın kendi aşılarını, tanı kitlerini ve ilaçlarını üretmesi gerektiğinin altını çizdi.
Ayrıca 2021'de Sahra Altı Afrika'daki ülkelerin yaklaşık yarısının, sağlık harcamalarının üçte birinden fazlasını dış finansmanla karşıladığını hatırlatan Tahir, "Ancak 'donör yorgunluğu', iklim krizi ve jeopolitik istikrarsızlık gibi nedenlerle bu kaynaklar hızla azalıyor." uyarısını yaptı.
Tahir, sıtmayla mücadelede elde edilen kazanımların tehlikeye girdiğine işaret ederek "2000'li yıllardan bu yana 2 milyar sıtma vakası önlendi, yaklaşık 13 milyon hayat kurtarıldı. Ancak 2017'den bu yana ilerleme duraksadı. Şimdi geri kayma riski var." uyarısında bulundu.
Yeni aşılar umut vadediyorDSÖ, Afrika kıtasında sıtma ile mücadele kapsamında önemli bir adım atarak yeni nesil sıtma aşıları geliştirdi.
Aşılarlar ve ilaçlarla önlenebilir ve tedavi edilebilir olan sıtmayla mücadele için Ekim 2023'te DSÖ, ilk sıtma aşısı olan RTS,S/AS01'in (RTS,S) devam eden uygulamasını tamamlamak için ikinci bir aşı olan R21/Matrix-M'yi (R21) önerdi.
Bu aşı, özellikle Sahra Altı Afrika'da çocuk ölümlerini azaltmada önemli rol oynuyor.
Yüzde 75 etkinlik oranına sahip olan bu aşı, DSÖ'nün hedeflerini karşılayan ilk sıtma aşısı oldu. Fildişi Sahili ve Güney Sudan'da 2024'te uygulanmaya başlayan aşının yıl sonuna kadar 15 Afrika ülkesine ulaştırılması planlanıyor.
Ayrıca 2023-2025 yıllarında 12 Afrika ülkesine 18 milyon doz RTS,S aşısı dağıtılması hedefleniyor.
Fildişi Sahili'nde, aşıların ulaşılması zor bölgelere dronla taşınması gibi yenilikçi yöntemler uygulanıyor.
Afrika'da sıtma ile mücadele adımlarıMart 2024'te, yüksek sıtma yüküne sahip 11 Afrika ülkesinin sağlık bakanları "Yaounde Deklarasyonu"nu imzalayarak sıtma ölümlerini sona erdirme yönündeki kararlılıklarını ortaya koydular.
Bu deklarasyon, ulusal sağlık sistemlerinin güçlendirilmesi, veri teknolojilerine yatırım yapılması ve çok sektörlü iş birliklerinin artırılmasını hedefliyor.
Ayrıca "Sıfır Sıtma Benimle Başlar" kampanyası kapsamında, 25 Afrika ülkesi 2030 yılına kadar sıtmayı ortadan kaldırma hedefiyle yerel düzeyde seferberlik başlattı.
Muhabir: Adam Abu-bashal
