BM, bütçe sorunları ve insani yardımlardaki kesintiler nedeniyle derin mali krizle karşı karşıya

ANKARA (AA) - Dünyanın en büyük çok uluslu kuruluşu BM, faaliyetlerini sürdürmek için mücadele ederken, uzmanlar da ekonomik krizin yakında barış gücü operasyonlarından mültecilere yardım faaliyetlerine kadar birçok alandaki çalışmaları felce uğratabileceğini vurguluyor.

Birleşmiş Milletler (BM) Genel Sekreteri Antonio Guterres, 17 Ekim'deki açıklamasında, üye devletlerin ödemelerini eksiksiz ve zamanında yapmadıkları takdirde kuruluşun "iflasa doğru bir yarış" içinde olacağını ifade etti.

BM'nin işlevselliği konusunda şüpheler artarken Guterres, 2026 yılı için olağan bütçeyi bu yıla kıyasla yüzde 15 oranında azaltarak 3,2 milyar dolara düşürmeyi ve personel sayısını da yüzde 19 oranında eksilterek 13 bin 809'dan 11 bin 594'e indirmeyi önerdi.

BM'nin karşı karşıya olduğu mali krizin merkezinde, ABD'nin, kuruluşun temel bütçesine yaptığı düzenli katkıyı askıya alma kararı yer alıyor.

Uzmanlar, BM'nin olağan bütçesindeki yaklaşık yüzde 22'lik katkısıyla ve yaptığı milyarlarca dolarlık gönüllü insani yardımla kuruluşun en büyük bağışçısı olduğu bilinen ABD'nin bu kararının, Başkan Donald Trump yönetiminin siyasi tutumuyla bağlantılı olduğunu düşünüyor.

Öte yandan, Pew Araştırma Merkezinin verilerine göre, bu yıl BM'nin 3,5 milyar dolarlık olağan bütçesinde ABD'nin payı 820,4 milyon dolardı ve bunun da büyük bir kısmı ya ertelendi ya da durduruldu.

Trump yönetimi ağustosta, ABD Kongresi'nin yılın başlarında ayırdığı 5 milyar dolarlık dış yardımı da kesmeye karar verdi.

Bu karar kapsamına uluslararası barış gücü operasyonlarının finansmanı da dahil olmak üzere milyarlarca dolarlık programlar giriyor.

ABD'nin Dünya Sağlık Örgütü ve İnsan Hakları Konseyi'nden çekilmesiyle halihazırda BM'ye duyulan küresel güvendeki sarsılma da son durdurma kararıyla daha da derinleşti.

Barış gücü misyonları, Dünya Gıda Programı, Birleşmiş Milletler Mülteciler Yüksek Komiserliği (BMMYK) gibi ABD fonlarına büyük oranda bel bağlayan programlar en çok etkilenenler arasında yer alıyor.

Uzmanlar, bu durumun küresel bir domino etkisi yarattığına dikkati çekiyor.

ABD'nin ardından Almanya, İngiltere ve Hollanda gibi bağışçı üyeler, iç mali baskılar nedeniyle yardımlarını azaltıyor. Çin ve Rusya da ödemelerini geciktiriyor ya da tam yapmıyor.

BM finansmanı uzmanı ve araştırmacı Ronny Patz, AA muhabirine yaptığı açıklamada, "Bildiğim kadarıyla bu, bütün BM sistemi açısından en büyük kriz ve bu yüzden buna müdahale etmek çok zor. Çünkü sistemin sadece bir parçası etkilenirse bu duruma daha kolay müdahale edilebilir fakat tüm sistem etkilendiğinde nereden başlanabilir?" dedi.

ABD'nin BM için büyük bir bağışçı olduğunu, sadece zorunlu ödemeleri değil gönüllü ödemeleri de kestiklerini hatırlatan Patz, "Eskiden ABD'nin geri adım attığı dönemlerde, diğer hükümetler boşluğu doldurmak için devreye girerdi. Ancak bu yıl, o hükümetler de kesintiye gidiyor ya da yardım bütçelerini azaltmayı tartışıyor." diye konuştu.

Patz, BM'nin bütçesine ilişkin sıkı kuralları ise "Mesela, BM'nin 3,7 milyarlık bir bütçesi olduğunu varsayalım. Fakat ABD ödeme yapmadığı için bu bütçenin sadece 3 milyar doları harcanabiliyor. Kuruluşun yasal kuralları gereği, bu farkın, yani harcanmayan kısmın 2 yıl sonra üye ülkelere geri ödenmesi gerekiyor." şeklinde açıkladı.

Bu kurala göre gelecek yıl BM, 2024'teki eksik harcamalar nedeniyle 300 milyon dolar kaybedecek.

Bütçesindeki yüzde 15 oranındaki kesintiler de hesaba katıldığında BM'nin, gelecek yıl 2024'teki bütçesinin sadece yüzde 60'ıyla faaliyetlerini yürütmesi gerekebilir.

Patz, BM'nin temel bileşenlerini korumak için acil fona ihtiyaç duyduğunu, bunların bir kez yıkılması halinde toparlanmasının çok daha pahalıya mal olacağını ifade etti.

Trump yönetiminin gelecek yıl da BM'nin finansmanına katılmayacağını, dolayısıyla sistemin hiçbir üye ülkeden destek görmeyeceğini savunan Patz, "2026, krizin boyutunu tam olarak göreceğimiz yıl olacak. Benim tahminime göre 2026, en düşük yıl, en kötü yıl olabilir." yorumunu yaptı.

Şiddetini en çok insani yardım kuruluşları üzerinde gösteren bu mali krizin ortasında BMMYK, faaliyetlerinde büyük kesintiler yapmasını gerektiren tarihi bir bütçe açığıyla karşı karşıya.

BMMYK, sağladığı mali ve nakdi destek ile acil yardımları bu yıl yaklaşık yüzde 60 oranında azaltmak zorunda kaldı.

Sudan'da cinsiyet temelli şiddet mağdurları için güvenli alanların kapatılması sonucu 80 bin kadın ve kız çocuğu destekten mahrum kalırken, Afganistan'da da 450 sağlık merkezinin faaliyeti sona erdi.

Ukrayna'da yaklaşık 1 milyon kişi nakdi yardımlarını kaybetme riskiyle yüzleşirken, Bangladeş'te de yarım milyon Arakanlı çocuk okula gidemeyecek.

BMMYK Sözcüsü Matthew Saltmarsh, AA muhabirine verdiği demeçte, zorlu bir yıl geçirdiklerini belirterek, "ABD bizim en önemli bağışçımızdı. Daha önce fonlarımızın yüzde 40 kadarını onlar sağlıyordu ama artık sadece ABD değil, diğer bağışçılar, özellikle Avrupa ve Doğu Asya ülkeleri de bize daha az para veriyor." dedi.

Bu yılki bütçelerinin geçen yıla kıyasla yaklaşık dörtte bir daha az olabileceğini ancak buna karşılık zorla yerinden edilen insanların sayısının katlanarak arttığını belirten Saltmarsh, "Riskleri göz ardı etmek küresel istikrarsızlığa yol açar. Dünyanın hassas bölgeleri çöküntüye uğradığında güvenlik sorunu yayılır. Bu yaşanmadan önce harekete geçmek her ülkenin faydasınadır." ifadelerini kullandı.

Saltmarsh, "Küresel ve bölgesel düzeyde gördüğümüz manzara, büyük miktarda paranın insani yardım alanından ziyade savunma ve güvenlik sektörlerine aktarıldığı yönünde." diye konuştu.

Birçok ülkenin ekonomilerini kendi sınırları içerisinde sosyal destek sağlamak için kullanma arayışında olduğuna dikkati çeken Saltmarsh, bağışçıların önceliklerinin değişmiş olabileceğine işaret etti.

Muhabir: Rabia Ali,Emirhan Demir