ANKARA (AA) - Çelebi Operası'nın besteleniş serüveni, 1938-1942 yıllarında Ankara Radyosundaki görevi esnasında, Ekrem Reşit Rey'in duyduğu bir radyo piyesinden etkilenerek librettoyu yazmasıyla başladı.
Eserin üzerine Cumhuriyet'in ilk kuşak bestecilerinden Cemal Reşit Rey, operanın ilk versiyonunu 1942-1945 yıllarında besteledi, eserin ikinci versiyonuna ait şef partisyonunu 1973'te, piyano-şan partisyonu da 1975'te tamamladı.
1978'de Devlet Opera ve Balesi Genel Müdürü, şef Gürer Aykal tarafından Ankara Devlet Opera ve Balesi için Cemal Reşit Rey'den satın alınan eser, sonraki yıllarda bazı bölümlerin icrası için eserin İstanbul'a yollanıp iadesi sürecinde kayboldu. Yaklaşık yirmi sene kayıp olarak bilinen Çelebi operası, Eylül 2005'te Ankara Devlet Opera ve Balesinin arşivinde bulundu.
"Cemal Reşit Rey, anlatımı çok güçlü, armonisi çok kuvvetli bir eser yazmış"
AA, Opera Sahnesi'nde 19 Nisan'da dünya prömiyeri yapacak Çelebi Operası'nın sahne ve dekor atölyesindeki çalışmaları görüntüledi.
Rejisör Gürçil Çeliktaş, AA muhabirine yaptığı açıklamada, Cemal Reşit Rey'in eseri farklı zamanlarda bestelediğini ve dördüncü perdenin orkestrasyonunu bitirmediği için 1983'te dönemin Genel Müdürü Yalçın Davran ile besteciyi evinde ziyaret ettiklerini ve dördüncü perdenin tamamlanması için ricada bulunduklarını söyledi.
Dördüncü perdenin tamamlanmasının ardından eserin sahnelenmesinin uzun yıllar beklendiğini belirten Çeliktaş, şunları kaydetti:
"Eser daha öncede sahneye konmak istendi ve 'çok zor bu eser ancak konser şeklinde icra olur' dendiği için İstanbul'da konser şeklinde söylendi. Opera olarak ise hiç söylenmedi. Biz Çelebi Operası'nı çok sevdik. Eser, Lale Devri'nde Selimiye Camisi'nde görev yapan bir müezzinin hikayesini anlatıyor. Eserde, Sultan müezzinin sesini beğeniyor ve sesi güzel diye saraya getiriyor ama Konya'ya sürülmek mecburiyetinde kalıyor ve sonrasında yaşanan olaylar aktarılıyor. Şiirsel bir anlatımı var. Cemal Reşit Rey, anlatımı çok güçlü, armonisi çok kuvvetli bir eser, beste yazmış. Bize de onu en iyi şekilde sunmak düştü."
Cemal Reşit Rey'in diğer bestelerinden de temsile ekleme yapıldı
Usta rejisör, "Eser modern ama biz, 17. yüzyıldaki Lale Devri'ne göre dekor ve kostümleri tasarladık. Modern ile otantiği birleştirip oynuyoruz. Cemal Reşit Rey'in operetleri ile senfonik eserleri çok farklı. Burada o farkı görüyoruz. Operaya eklediğimiz şey, ikinci perdede dekor değişimi olacak diye Cemal Reşit Rey'in 100. Yıl Senfonisi'nin 10. bölümünü aldık. Bale koreografisini ekledik ve Cemal Reşit Rey'in piyano konçertosunun bir bölümüyle birleştirdik. Cemal Reşit Rey halk müziğini çok iyi tanıyor, bu esere de Türk müziğini armonize ettiğini görüyoruz." ifadelerini kullandı.
Çeliktaş, sanat hayatında kendisinin sahneye koyduğu 83'üncü eser olduğunu belirterek harika bir ekiple seyircinin beğeneceği bir eser çıkartmak için çok yoğun çalıştıklarını da sözlerine ekledi.
"Batı kültürünün yöresel müzikle inanılmaz şekilde harmanlandığını göreceksiniz"
Eserde, Ankara Devlet Opera ve Balesi Orkestrasını dönüşümlü olarak şefler Rustam Rahmedov ve Can Okan yönetecek.
Şef Rahmedov, kaybolduktan yıllar sonra Ankara Devlet Opera ve Balesinin arşivinde bulunan eserin bugün sahnelenmesinin kendileri için kazanç olduğunu belirterek, eseri yönetecekleri için de şanslı olduklarını söyledi.
Rahmedov, "Bu eser, Cemal Reşit Rey'in bestecilik ekolünün zirvesidir. Bir besteci portresinin gelişimini göreceksiniz. Farklı stiller, inanılmaz müzikler, Batı kültürünün yöresel müzikle inanılmaz şekilde harmanlandığını izleyeceksiniz. Bu esere kolaylıkla seyirci uyum sağlayacak, temalar, müzikler ortada çünkü. Çelebi operasının ifadeleri çok net, çok temiz ve müzikleri harika. Rejisörümüz Gürçil Çeliktaş ile harika bir iş çıkıyor. Seyircilerimizle buluşacağımız için heyecanlıyız." dedi.
"Ekrem Reşit Rey, eserin librettosunu Fransızca da yazmış"
Şef Can Okan, Cemal Reşit Rey'in Fransa'da büyük bestecilerle dostluk kurduğu için edindiği kültürel hazineyi bütün zenginliğiyle esere yansıttığını söyledi.
Okan, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Bu eser, modern bir opera. Uluslararası repertuvarda kesinlikle yer alması gereken modern opera baş yapıtı. 1940'lardan 1970'lere kadar çok uzun süreçte bestelenen bir opera bu. Cemal Reşit Rey bu eseri tamamlandığında 'benim en iyi eserim' diyor. Bunu ne kadar önemsediğini kendisi de ifade etmiş. Daha fazla geç kalmadan bu eseri gün ışığına çıkarıyoruz. Kalpten temennim, bu eserin dünyayı dolaşması. Çünkü kesinlikle dünyayı dolaşacak değere sahip. Zira Ekrem Reşit Rey, eserin librettosunu Fransızca da yazmış, yani aynı zamanda 'uluslararası repertuvarda da yer alsın' diye düşünmüş, o yüzden umarım buna tanık oluruz. Keşke Cemal Reşit Rey, bu eserin prömiyerini görseydi. Harika bir dünya prömiyer prodüksiyonu olacak."
Can Okan, çok yoğun çalıştıklarını, eserin güçlü yapısı dolayısıyla çalışmalarının karşılığını aldıklarını kaydetti.
"Dünya prömiyeri yapıyor olmak ayrı bir çaba"
Ankara Devlet Opera ve Balesi Müdürü Mithat Karakelle de sezon başında AA'ya verdiği ilk röportajında Çelebi Operası'nın sahneleneceğini söylediğini, o zamandan bu zamana yoğun bir zaman geçirdiklerini, çalışma ve dekor imalat sürecinin nihayete erdiğini belirtti.
Karakelle, "Çelebi Operası'nın ilk defa sahneleniyor olması bizi çok heyecanlandırıyor. Başarabileceğimize inanıyorum, çok mutluyuz. 19 Nisan'da sahneleyeceğiz ve hep birlikte izleyeceğiz. Bu yıl bu eser 5 temsil yapacak. Eylülden itibaren de çalışmalar tekrar başladığında, sezon içinde seyirciye sunmaya devam edeceğiz. Bütün eserler için özen gösteriliyor ama kimsenin yapmadığı bir şey yapıyor olmak ve dünya prömiyeri yapıyor olmak ayrı bir çaba. Yapılması çok kez denenmiş ve başarılamamış, sebeplerini anlayabiliyorum, çünkü çok zor bir eser." diye konuştu.
Karakelle, Cemal Reşit Rey ve Ekrem Reşit Rey'e, eseri operaya kazandıran orkestra şefi ve dönemin Genel Müdürü Gürer Aykal'a, eserle ilgili çalışmalar yapan Aydın Karlıbel'e ve diğer müdürlere, eseri bugün sahneye koyan rejisör Gürçil Çeliktaş, şefler Rustam Rahmedov, Can Okan ve bütün sanatçılara teşekkür etti.
120 kişilik dev ekiple dekor hazırlandı
Eserin dekor tasarımına imza atan Özgür Usta ise 120 ekiple, rejisörün istekleri ve dönemin yapısıyla önce bir maket hazırladığını söyledi.
Usta, Batı etkisinin Osmanlı'ya girdiği Lale Devri'ni düşünerek dekoru tasarladıklarını ve ekibin eseri çok heyecanla hazırladığını söyledi.
Eserde, Selimiye'yi anlatan bir dekor ile Edirne ve İstanbul'un sokak ve ev yapılarının sahnede görüleceğini belirterek dekorları çift yönlü tasarladıklarını sözlerine ekledi.
Orijinali dört perde olan Ankara Operasınca iki perde olarak 19 Nisan'da dünya prömiyerinin yapılacağı eserin kostüm tasarımı Gazal Erten, ışık tasarımı Ali Gökdemir, koreografisi Nilgün Bilsel Demireller imzası taşıyor.
Muhabir: Yasemin Kalyoncuoğlu
