Çin'e en çok borcu olan 20 ülkenin 11'i Afrika kıtasından

İSTANBUL (AA) - Çin, Kuşak ve Yol Girişimi aracılığıyla Afrika'daki ekonomik ve stratejik etkisini derinleştirirken, küresel ticaretteki konumunu güçlendiriyor. Bu durum, Afrika ülkeleri için hem fırsatlar hem de potansiyel zorluklar barındırıyor.

2013'te duyurulan Kuşak ve Yol Girişimi, Çin'den Asya, Avrupa ve Afrika'ya uzanan büyük bir altyapı ağı oluşturmayı hedefliyor. Bu girişim kapsamında, demir yolları, limanlar, otoyollar ve enerji santralleri gibi mega projeler hayata geçiriliyor.

Afrika ülkeleri, Kuşak ve Yol Girişimi'nin önemli bir parçası haline gelmiş durumda bulunuyor. Çin Exim Bank ve Çin Kalkınma Bankası gibi kurumlar aracılığıyla sağlanan milyarlarca dolarlık krediler, bu projelerin finansmanında kilit rol oynuyor.

Ancak bu durum, uluslararası arenada çeşitli tartışmaları da beraberinde getiriyor. Uzmanlar, Çin'in sunduğu kredilerin Afrika ülkelerini "borç tuzağına" sürükleyebileceği konusunda endişelerini dile getiriyor. Şeffaflık eksikliği ve bazı projelerin sürdürülebilirliği konularındaki sorular, bu endişelerin temelini oluşturuyor. Bazı Afrika ülkelerinin Çin'e olan borç yükünün artmasıyla kritik altyapı varlıklarını devretmek zorunda kalabileceği riskine işaret ediyor.

AA muhabirinin Dünya Bankasından derlediği verilere göre, 2023'te, Çin'e en çok borcu olan 20 ülkenin 11'ini Afrika kıtasındaki ülkeler oluşturuyor.

Verilere göre, Çin'e en çok borcu olan Afrika ülkesi 17,8 milyar dolar ile Angola. Onu, 6,5 milyar dolar ile Etiyopya, 6,3 milyar dolar ile Mısır takip ediyor.

6 milyar dolar ile Zambiya ve Kenya, 5,1 milyar dolar ile Nijerya, 4,2 milyar dolar ile Fildişi Sahili, 3,5 milyar dolar ile Güney Afrika ve Kamerun, 3,2 milyar dolar ile Kongo Cumhuriyeti ve 2,9 milyar dolar ile Demokratik Kongo Cumhuriyeti, Çin'e en çok borcu olan ülkeler arasında yer alıyor.

Afrika kıtasındaki ülkeler haricinde ise 22,5 milyar dolar ile Pakistan, 21,2 milyar dolar ile Arjantin, 8,6 milyar dolar ile Sri Lanka, 6,7 milyar dolar ile Bangladeş, 6 milyar dolar ile Laos, 4 milyar dolar ile Kamboçya, 3,5 milyar dolar ile Belarus, 3,3 milyar dolar ile Ekvator ve 3 milyar dolar ile Brezilya listede bulunuyor.

Koç Üniversitesi Öğretim Görevlisi Dr. Altay Atlı, AA muhabirine, Kuşak ve Yol Girişimi kapsamında büyük altyapı projeleri bulunduğunu ve bunların zaten yüksek rakamlı işler olduğunu söyledi.

Atlı, "Sistem nasıl çalışıyor? Bir Çin Bankası finansmanı sağlıyor, bir Çin firması o işe gidiyor ve bütün bunların başında da Çin devleti de var. Bir devlet kapitalizmi sisteminden bahsediyoruz. Herhangi bir Afrika ülkesindeki herhangi bir Çin firmasının işi ve ona herhangi bir Çin bankasının finansman sağlaması değil, bunlar tesadüfen veyahut piyasa üzerinden şekillenmiyor. Çin'in dış politikasının bir parçası olarak şekilleniyor. Çünkü Çin'in devlet kapitalizmi sisteminin çerçevesinde gelişiyor." diye konuştu.

Bu kapsamda bu ülkelerin borçlandığına ve çok ciddi altyapı ihtiyaçları olduğuna işaret eden Atlı, Çin'e borcu olan ülkeler arasında Afrika ülkelerinin çoğunluk olmasının temel sebebinin o ülkelerin bu büyük projelere ihtiyacı olmasından kaynaklandığını vurguladı.

Ülkelerin bu yüzden borçlandığını belirten Atlı, şöyle devam etti:

"Çin firması geliyor, bunu yapıyor. Sonra da borçlarını ödüyorlar veya ödeyemiyorlar veya işte nasıl oluyorsa, çünkü farklı farklı formatlar da var. Yap-işlet-devret gibi farklı formatlar da var. Burada öncelikle, Afrika'nın başta altyapı olmak üzere kalkınmaya yönelik ihtiyaçları var. Çin ise bu ihtiyaçları en uygun koşullarla sağlayacak olmasından dolayı ön plana çıkıyor. Çünkü Çin hem daha iyi koşullar sunuyor hem projeyi daha çabuk zamanda bitirebiliyor. Daha önemlisi ise Batı ülkelerinden farklı olarak, Çin, bu tür projelerde böyle siyasi koşullar gibi kriterle takılmıyor. Başka bir koşulun gerekliliğini ortaya koymuyor. Dolayısıyla burada Afrikalı ülkeler için birinci olarak önemli olan kalkınma ihtiyaçlarını karşılamak, ikinci olarak ise bunu da en uygun koşullarda yapmak ve onun da adresi Çin'e çıkıyor. Afrikalılar açısından baktığınızda böyle bir durum var."

Atlı, Çin açısından bakıldığında biraz dikkatli olmak gerektiğini kaydederek, eleştirilecek tarafların da olduğunu dile getirdi.

Piyasa dinamikleri çerçevesinde herhangi bir Çin firmasının bölgede önemli bir kar gördüğü için o yatırımı yapmadığını anlatan Atlı, "Bütün bunlar Çin'in devlet politikası kapsamında yapılıyor. Şimdi Çin açısından baktığımızda şöyle bir şey var, Çin orada işi yapıyor, tabii parasını da almak istiyor. Şimdi 'borç tuzağı' ifadesine şu yüzden katılmıyorum; evet, ilgili ülkeler ödemede zorluk çekiyor olabilirler ve bu sadece Çin'den aldıkları borçla ilgili bir şey değil. Diğer ülkelerden aldıkları borçlarda da aynı durumdalar. Dolayısıyla hani 'borç tuzağı' ifadesine de biraz karşıyım. Çünkü bu ülkeler sadece Çin'e borçlu değiller, sadece Çin'e borç ödemekte zorlanmıyorlar." diye konuştu.

Atlı, Çin'in zaten koşulları ortaya koyduğuna dikkati çekerek, hem ekonomik hem de siyasi anlamda, Çin'in tercih edeceği şeyin bu ülkelerin borçlarını zamanında ödemesi olacağını, borç tuzağı kavramının biraz daha mevcut jeopolitik kırılmalar içerisinde Batı'nın kendi kaygılarından kaynaklandığını vurguladı.

Her şeyin günlük güneşlik olmadığına işaret eden Atlı, Çin'in bu proje finansmanı gibi konularda, uluslararası standartlarda şeffaflığa sahip olmadığını, projelere tek tek bakmak gerektiğini, bu borçlandırma ilişkisinin eleştirilecek tarafının bulunduğunu ancak bunun Çin'in kendi çıkarı için bu ülkeleri borç tuzağına düşürmesinde ekonomik ve siyasi olarak o çıkar göremediğini söyledi.

Atlı, son dönemlerde, Çin'in Afrika'daki projeleri de dahil olmak üzere büyük rakamlı altyapı ve enerji projelerinden giderek daha çok yeşil dönüşüm, dijitalleşme gibi katma değerli ama rakam olarak düşük ölçekli projelere doğru yönlendiğini belirtti.

Çin'in "ben sizin kalkınma ihtiyaçlarınızı görüyorum, anlıyorum ve bu ihtiyaçların en uygun karşılanmasını ben sağlarım." şeklinde bir yaklaşımının bulunduğuna dikkati çeken Atlı, sözlerini şöyle tamamladı:

"Günümüzde de altyapı ihtiyaçları hala önemli ama dijitalleşme ve sürdürülebilirlikte çok hızlı ön plana çıkıyor. Çin, biraz daha oraya kayıyor. Orada bence şu da var; herhangi bir Afrika ülkesinde bir liman yapıldı ama bu ödenemedi, dediğim gibi bu bence Çin için de bir sıkıntı ama dijitalleşme projeleri gibi daha bu yeni ekonomiye dönük, daha böyle Çin'in şu anda dünyada liderlik arayışı içerisinde olduğu alanlar, yani yapay zeka, 5G gibi alanlarda 'ben sizin kalkınma ihtiyaçlarınızı da karşılıyorum' diyebilmek hem Çin'i o borcun ödememe riskinden bir ölçüde korumuş oluyor hem de Çin'in kendisini dünyada konumlandırmak istediği pozisyona daha uyumluluk sağlıyor."

Muhabir: Emirhan Yılmaz