TAŞKENT (AA) - ISESCO tarafından 2025 yılı İslam Dünyası Kültür Başkenti ilan edilen Semerkant, yaklaşık 2800 yıllık geçmişiyle Orta Asya Türk uygarlığının en kadim şehirlerinden biri olarak öne çıkıyor. Şehir, milattan önceye uzanan tarihi ve kültürel mirasıyla göz kamaştırıyor.
"Doğu'nun Roma'sı" olarak nitelendirilen ve Türk-İslam medeniyetinin yüzyıllar boyunca önemli merkezlerinden biri olan Semerkant, tarihi ve kültürel yapılarının yanı sıra farklı dönemlerde kurulan Türk devletlerine başkentlik yapmasıyla da öne çıkıyor.
Semerkant binden fazla tarihi ve kültürel yapıya ev sahipliği yapıyorTürk-İslam medeniyetinin önemli eserlerinin bulunduğu Semerkant, Özbekistan'ın en büyük ikinci şehri olmasının yanı sıra milattan önce 8'inci yüzyıla dayanan geçmişiyle binden fazla tarihi ve kültürel varlığa da ev sahipliği yapıyor.
Çeşitli dönemlerde aralarında Batı Karahanlı, Şeybani ve Timurluların da bulunduğu birçok Türk devletine başkentlik yapan Semerkant, Orta Çağ'da inşa edilen mavi kubbeli camileri, medreseleri, çinilerle bezeli kervansarayları ve göğe uzanan minareleriyle görenleri kendine hayran bırakıyor.
Yüzyıllar boyunca Çin ile Avrupa arasındaki Büyük İpek Yolu üzerinde kilit konumdaki Semerkant, dönemin en önemli ticaret merkezlerinden biri olmanın yanında, Orta Çağ'da dünyanın bilim merkezlerinden biri olarak da öne çıktı. Dünyanın dört bir tarafından gelen yüzlerce bilim insanı, Semerkant'taki medreselerde eşsiz eserler üretti.
Semerkant, Orta Asya Türk mimarisinin ender örneklerinden Registan Meydanı, Emeviler döneminde şehit olan Hz. Muhammed'in kuzeni Kusem bin Abbas'ın türbesinin bulunduğu Şahi Zinde Külliyesi, Timur İmparatorluğu'nun kurucusu Emir Timur'un mezarının yer aldığı Guri Emir Türbesi, ünlü matematikçi ve astronomi bilgini Timur Sultanı Mirza Uluğbey'in inşa ettirdiği Uluğbey Gözlemevi, Timur'un eşi Bibi Hanım'ın yaptırdığı Bibi Hanım Medresesi, Orta Asya'daki ilk cami olan ve 712'de kurulan Hazret Hızır Camisi gibi yüzlerce tarihi ve kültürel yapıya ev sahipliği yapıyor.
Semerkant’ta ayrıca İmam Buhari, İmam Maturidi ve Hoca Ahrar Veli gibi İslam aleminin büyük alim ve ulemaları ile Timur devletinin kurucusu Emir Timur, ünlü matematikçi ve astronomi bilgini Mirza Uluğbey gibi önemli şahsiyetlerin türbeleri de yer alıyor.
2001 yılında Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütünün (UNESCO) Dünya Mirası Listesi'ne dahil edilen Semerkant, 2007'de kuruluşunun 2 bin 750'nci yılını UNESCO himayesinde kutladı.
Semerkant'ın kalbi Registan Meydanı
Semerkant'ın "kalbi" olarak adlandırılan Registan Meydanı, kuruluşundan yüzyıllar sonra da görkemini koruyor. Orta Asya'nın incisi olarak nitelendirilen ve Orta Çağ döneminde çeşitli hükümdarlar tarafından inşa ettirilen Registan Külliyesi, yüzyıllar boyunca şehrin sembolleri arasında yer aldı.
Semerkant'ın 15. yüzyıldan sonra baş meydanı olup dünyada benzeri bulunmayan Registan, çeşitli dönemlerde hükümdar fermanlarının okunduğu, idam cezalarının infaz edildiği ve çeşitli tören ve etkinliklerin yapıldığı yer olurken külliyesindeki medreseler, döneminin en nüfuzlu bilim merkezleri olarak faaliyet gösterdi.
"Kumluk alan" anlamındaki Registan Meydanı'nda bulunan ve külliyenin ilk yapıtı olan Uluğbey Medresesi, Timurlu hükümdarlardan gökbilimci Mirza Uluğbey tarafından 1417-1420 yıllarında kuruldu. Uluğbey'in ölümüne kadar matematik ve astronomi derslerini verdiği medrese, döneminin en nüfuzlu üniversitelerden biri oldu.
Semerkant, çok sayıda zirveye ev sahipliği yaptı
Geçmişte bilim ve eğitimin, kültür ve sanatın önemli merkezlerinden olan Semerkant, bugün de önemli etkinlik ve toplantılara ev sahipliği yapıyor.
2022’de Şanghay İşbirliği Örgütü (ŞİÖ) ve Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Devlet Başkanları zirvelerine ev sahipliği yapan Semerkant’ta, Ekim 2023’te Birleşmiş Milletler Dünya Turizm Örgütünün 25’inci Genel Kurulu Toplantısı düzenlendi.
Bu yıl Orta Asya-Avrupa Birliği Zirvesi'nin tertip edildiği Semerkant'ta, çeşitli dönemlerde ŞİÖ ve Orta Asya-ABD (C5 1) diyaloğu dışişleri bakanları, TDT tarım ve ekonomi bakanları toplantılarına ev sahipliği yaptı. Semerkant’ın, bu yıl ayrıca Orta Asya-Körfez Arap Ülkeleri Konseyi 2. Liderler Zirvesi’ne de ev sahipliği yapması planlanıyor.
Bugünlerde önemli kültür etkinliklerine ev sahipliği yapan Semerkart'ta, tarihi şehirde iki yılda bir Şark Teraneleri Uluslararası Müzik Festivali düzenleniyor. Özbekistan hükümetince UNESCO himayesinde 1997’den bu yana tertip edilen ve Orta Asya’nın en büyük müzik festivali olarak nitelendirilen etkinlik, tarihi Registan Meydanı’nda yapılıyor.
2022'deki Semerkant'ta düzenlenen TDT Zirvesi’nde, "Türk Dünyası Medeniyet Başkenti" ilan edilen bu tarihi şehir, 2023 yılında “Dünya Turizm Başkenti” ünvanını aldı, 2024’te Bağımsız Devletler Teşkilatı (BDT) tarafından "BDT Kültür Başkenti" seçildi.
Son olarak ISESCO tarafından 2025 yılı İslam Dünyası Kültür Başkenti olarak duyurulan Semerkant'ta, bugün İslam Dünyası Kültür Başkenti ilan edilmesiyle ilgili açılış etkinliği düzenlenmesi öngörülüyor.
Muhabir: Bahtiyar Abdülkerimov
