Türkiye'de geçen yıl 651,8 milyar liralık AR-GE harcaması yapıldı

ANKARA (AA) - Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK), "2024 yılı Araştırma ve Geliştirme Faaliyetleri Araştırması" sonuçlarını açıkladı.

Buna göre, gayrisafi yurt içi AR-GE harcaması 2024'te bir önceki yıla göre 274 milyar 279 milyon lira artarak 651 milyar 822 milyon liraya çıktı.

Gayrisafi yurt içi AR-GE harcamasının GSYH içindeki oranı 2023'te yüzde 1,39 iken 2024'te 44 trilyon 587 milyar 225 milyon liralık GSYH içindeki oranı yüzde 1,46'ya yükseldi.

AR-GE harcamalarında mali ve mali olmayan şirketler yüzde 64,8 ile en büyük paya sahip oldu. Bunu yüzde 30,9 ile yükseköğretim takip etti. Kar amacı olmayan kuruluşlar tarafından yapılan AR-GE harcamalarının da dahil olduğu genel devlet AR-GE harcamalarının toplam içindeki payı ise yüzde 4,3 olarak hesaplandı. AR-GE harcamaları içinde personel harcamaları yüzde 59,5 ile en büyük harcama kalemini oluşturdu.

AR-GE harcamalarının 2024'te yüzde 53,8'ini mali ve mali olmayan şirketler finanse etti. Genel devlet, söz konusu harcamalardan yüzde 30,4'ünü, yükseköğretim kurumları yüzde 12,9'unu, yurt dışı kaynaklar yüzde 2,9'unu, diğer yurt içi kaynaklar yaklaşık yüzde 0,01'ini karşıladı.

Tam zaman eşdeğeri (TZE) cinsinden 2024'te toplam 310 bin 473 kişi AR-GE personeli olarak çalıştı. Sektörler itibarıyla dağılımına bakıldığında ise TZE cinsinden toplam AR-GE personelinin geçen yıl yüzde 67,1'i mali ve mali olmayan şirketlerde, yüzde 30'u yükseköğretimde ve yüzde 2,9'u kar amacı olmayan kuruluşların da dahil edildiği genel devlet sektöründe yer aldı.

TZE cinsinden kadın AR-GE personel sayısı, 2024'te 106 bin 74 kişiyle toplam AR-GE personel sayısının yüzde 34,2'sini oluşturdu. Sektörler itibarıyla TZE cinsinden kadın AR-GE personel oranı yükseköğretimde yüzde 47,9, kar amacı olmayan kuruluşların da dahil edildiği genel devlette yüzde 30,6, mali ve mali olmayan şirketlerde ise yüzde 28,2 oldu.

AR-GE personeli öğrenim durumuna göre incelendiğinde, yüzde 39,9'unun lisans eğitim düzeyine sahip olduğu görüldü. Bunu sırasıyla yüzde 30,6 ile doktora veya eşdeğeri, yüzde 20,3 ile yüksek lisans, yüzde 4,9 ile meslek yüksekokulu, yüzde 4,4 ile lise ve altı kategorileri takip etti.

TZE cinsinden AR-GE personelinin eğitim durumuna göre dağılımı ise sırasıyla yüzde 48,9 ile lisans, yüzde 21,2 ile doktora veya eşdeğeri, yüzde 19,1 ile yüksek lisans, yüzde 5,8 ile meslek yüksekokulu, yüzde 5 ile lise ve altı eğitim düzeyi şeklinde sıralandı.

İstatistiki Bölge Birimleri Sınıflaması (İBBS) 2. Düzey'e göre 2024'te AR-GE harcamalarının en yüksek olduğu bölge toplam AR-GE harcamasının yüzde 33,4'ünü gerçekleştiren TR10 (İstanbul) iken bunu yüzde 27,8 ile TR51 (Ankara) ve yüzde 9,4 ile TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) bölgesi izledi.

Toplam AR-GE personel sayısının yüzde 32,6'sı TR10 (İstanbul), yüzde 19,2'si TR51 (Ankara) ve yüzde 8,3'ü TR42 (Kocaeli, Sakarya, Düzce, Bolu, Yalova) bölgesinde istihdam edildi.

Mali ve mali olmayan şirketler tarafından 2024'teki 422 milyar 307 milyon lira AR-GE harcamasının yüzde 52,7'si AR-GE merkezlerinde gerçekleştirildi. Bu merkezlerdeki AR-GE harcamasının yüzde 89,4'ü, 250 ve üzeri çalışan sayısına sahip olan girişimler tarafından yapıldı.

İmalat sanayisinde AR-GE faaliyeti yürüten girişimler teknoloji düzeylerine göre sınıflandırıldığında, 2024'te imalat sanayisinde yapılan 210 milyar 506 milyon lira AR-GE harcamasının yüzde 46,9'unun yüksek teknoloji faaliyetinde yer alan girişimler tarafından gerçekleştirildiği görüldü.

İmalat sanayisindeki toplam AR-GE harcamasının yüzde 40,2'si orta yüksek teknoloji, yüzde 8,2'si orta düşük teknoloji ve yüzde 4,7'si düşük teknoloji faaliyetindeki girişimler tarafından yapıldı.

İmalat sanayisinde AR-GE faaliyeti yürüten girişimlerdeki araştırmacı sayıları incelendiğinde, 2024 yılında en fazla araştırmacının 31 bin 701 kişiyle orta yüksek teknoloji faaliyeti yürüten girişimler tarafından istihdam edildiği belirlendi. Bunu 22 bin 93 araştırmacı istihdamıyla yüksek teknoloji faaliyeti yürüten girişimler takip etti.

TZE cinsinden araştırmacı sayıları dikkate alındığında da en fazla değerin 28 bin 957 ile orta yüksek teknoloji faaliyeti yürüten girişimlerde olduğu belirlendi.

Dolaylı AR-GE teşviklerinin, mali ve mali olmayan şirketlerin AR-GE harcaması içindeki payı 2015 yılında yüzde 14,8 iken 2024 yılında yüzde 25,1'e yükseldi.

Mali ve mali olmayan şirketlerin AR-GE harcaması 2015 yılında 11,2 milyar lira düzeyindeyken bu harcamalar geçen yıl 422 milyar liraya ulaştı.

Muhabir: Zeynep Duyar